siday oromadu iskugu balaadhiyeen geeska afrika?🤔

WEJIGA KOOWAAD EE ISBALAADHINTA

isbalaadhinta Oromada ee Geeska Afrika waxay ahayd dhacdo taariikhi ah oo saameyn weyn ku yeelatay gobollada Itoobiya iyo dalalka dariska ah. isballaadhinta Oromadu waxay bilaabatay qarnigii 16aad waxayna ku socotay labo marxaladood oo waaweyn, kuwaas oo keenay in Oromadu ku faafaan dhulal balaadhan. qormadan waxaan ku falanqayn doonaa siday Oromadu isku ballaariyeen:

1.Dhaqdhaqaaqii Hore ee Soo-galista (1500-1700): Oromadu waxay ka soo jeedaan buuraleyda dhexe ee Itoobiya, gaar ahaan gobollada Bale iyo Guji. isballaarintii ugu horeysay ee dadka Oromadu waxay bilaabatay qarnigii 16aad, waxaana sababay arimo badan oo siyaasad iyo bulsho isugu jira. Sababaha ugu waaweyn ee xoojiyay isballaarinta Oromada waxaa ka mid ah:

Sababaha keenay isbalaadhinta: Cadaadiska Deegaanka: Abaaraha joogtada ah oo saameyn ku yeeshay xoolaha iyo beeraleyda, waxay sababeen in Oromadu raadsadaan meelo cimiladoodu wanaagsan tahay. Dagaallada: Xukuumadihii xilligaas ka jiray Itoobiya ayaa keentay in dadka Oromadu isku balaadhiyaan gobolo cusub si ay uga baxsadaan cadaadiska siyaasadeed iyo dagaallada joogtada ah. Fursadaha Ganacsi iyo Biyaha Gobollada ay Oromadu isku soo balaadhiyeen waxay ahaayeen dhulal aad u hodan ah, leh fursado badan oo ganacsi iyo agabyo dabiici ah, taasoo ka dhigtay meelahaas meelo fursado badan.

Marxaladda Soo-galista iyo isBallaadhinta: Qarnigii 16aad iyo 17aad: Oromadu waxay u guureen gobollada Shoa, Harar, Arsi, Wollo, iyo gobollo kale oo ka tirsan Itoobiya. Inta badan, Oromadu waxay degeen dhulalka ku habboon xoolo-dhaqashada iyo beeraleyda. - **Qarnigii 17aad:** Oromadu waxay si xoog leh ugu faafeen bariga iyo koonfurta Itoobiya, waxayna si degan ugu noqdeen meelahaas. Waxay sidoo kale ka soo horjeedeen boqortooyada Itoobiya iyo qowmiyadaha kale ee gobolka, sida Amxaarada iyo Soomaalida.

Isdhexgalka iyo Iskaashiga Qowmiyadaha Kale: Soo-galista Oromada waxay la kulantay is-dhexgal iyo khilaafyo la xiriira qowmiyadaha kale ee degan Geeska Afrika. Is-dhexgalka Oromadu la yeesheen qowmiyadaha kale sida Amxaarada, Somalida, iyo canfarta waxay dhiseen shabakado ganacsi iyo xiriirro siyaasadeed. Dagaallada iyo Xulafaysiga: Amxaarada: Khilaafaadkii u dhexeeyay Oromada iyo Amxaarada ayaa sababay dagaallo iyo is-hor-istaag siyaasadeed. . Soomaalida: Oromadu waxay yeesheen xiriir ganacsi iyo dhaqan la xiriira qowmiyada Soomaalida Waxa jira is-dhaafsi dhaqan iyo sidoo kale iskaashi ku saabsan dhaqaalaha iyo xoolo-dhaqatada.

Saamaynta Dhaqan iyo Diin: Markii Oromadu u guureen gobollada cusub, waxaa jiray is-dhaafsi weyn oo ku saabsan dhaqanka iyo diinta. Tusaale ahaan: Islaam: Deegaanada Oromadu deggeen sida bariga Itoobiya iyo koonfurta, waxa ay la kulmeen Soomaalida, oo diinta Islaamka haysta, taasoo keentay in Islaamku si weyn ugu faafo qowmiyada Oromada.

Horumarinta iyo Ballaarinta Dhaqaalaha: Soo-galista Oromadu waxay beddeshay dhaqaalaha iyo habka nolosha ee gobolka. Oromadu waxay soo bandhigeen farsamooyin cusub oo xoolo-dhaqatada ah iyo hababka beeraleyda, kuwaasoo laga faa’iidaystay goobaha cusub ee ay degeen. Xoolo-dhaqatada iyo Beeraha: Oromadu waxay ka dhigeen dhulalka cusub meelaha ugu waaweyn ee xoolo-dhaqatada iyo beeraleyda ee Itoobiya, iyadoo dhaqaalahooda uu si toos ah ugu xirnaa xoolaha iyo dalagga. Ganacsi iyo Iskaashi: Oromadu waxay dhiseen shabakad ganacsi oo ballaaran, iyaga oo ka ganacsaday cunto, xoolo, iyo agabyo kale oo muhiim u ahaa bulshada ay la noolaayeen.

WEJIGA LABAAD EE ISBALAADHINTA

wejiga labaad wuxuu bilaabmay 2018 kadib markii oromadu kacdoonka kurideen tigrayga oo 27 sano itoobiya hogaaminayey, imika xabashi awood malaha oo tigrayga dagaalkii 2020kii baa lagu daciifiyey, axmaaaro imika is abaabul bay wadaan laakiin weli awoodii loo baahnaa ma haystaan, imika xabashida waxaa awood leh eretariya.

hadii aad khariidadan ufiirsatid waxaad arkaysaa in gobolka oromadu uu gobolka soomaali galbeed kala jarayo, waxaa la doonayaa in gobolka oromadu soomaaliland xuduud la yeesho, sidaan ognahay soomaaliland ayaa sanadkan bilawgiisii heshiis is afgarad la gashay itoobiya, isafgardkaasi waxaa itoobiya laga kiraynayaa 20km oo bada ah gaar ahaan waxay itoobiya dhawr jeer afka ku dhufatay lughaya, ufiirso halka ay khariidadu ku beegantahay waa lughaya, markuu gobolka oromadu xuduud soomaaliland la yeesho xaga kalena lughaya bad laga siiyo maxaa kuusoo baxaya,sifudud ayey bada ku qabasanayaan dadkaygoow halaga digtoonaado nimankani khiyaamadii soomaali galbeed xabashidu ay ku qaateen ayey barteen wayna dabaqayaan, imika sifiican bay usocotaa hawshaasi, laakiin maan u ogolaanaynaa.